نقشه ذهنی (mind map) یا اعجاز در یادگیری

نقشه ذهنی (mind map) یا اعجاز در یادگیری

پیشرفت انسان درهرحوزه ای ازعلوم،علاوه برآرامش وآسایش درزندگی ،نسبت به سال های قبل واعصارگذشته،دغدغه ها ومشکلاتی هم درکنار این پیشرفت ها ،برای  جوامع بشری ،ایجاد شده است. واین مسایل ومشکلات درجسم وروح وذهن انسان تآثیر منفی گذاشته ودرتصمیم گیری،برنامه ریزی،مدیریت کارها   وبه اجرا درآوردن ایده ها دچارسردرگمی وکلافگی می شود.

انسان موجودی پویاست ،نه ایستا . پس به دنبال راهی برای نجات ازاین دغدغه ها ست.آموزش  ویادگیری برای ارتقا علم ودانش  بسیار مؤثراست ،امّا بدون طرح ونقشه وبدون هدف ،صرف فقط آموزش مؤثرنخواهد بود.

حس نیاز به یک طرح ونقشه ،جوامع بشری را واداربه تنظیم وقت ومدیریت زمان درهمه امورکرد.

نقشه ذهنی جایگاه خودش را درلابه لای این همه مسایل ومشکلات  پیدا کرد

نقشه ذهنی چیست؟

*تونی بوزان نقشه ذهنی را این گونه توصیف می کند:”نقشه ذهنی نوعی ابزاراست برای به تصویر کشیدن مطالب مختلف ونشان دادن ارتباط بین آن ها به کارمی رود.هرکدام ازاین مطالب ونکات توسط خط کشی هایی به سایر نکات متصل می شود ودرنتیجه ما شبکه ای ازاطلاعات خواهیم داشت که ارتباط بین هریک ازآنها با دیگری به خوبی مشخص شده است.”

پس می توان گفت که ،نقشه های ذهنی یا همان مایند مپ به ا نسان کمک می کندحجم زیادی ازاطلاعات را خلاصه کرده وارتباط این اطلاعات را بسیارساده مشخص کند.

درختی که یک تنه دارد وریشه اصلی آن مشخص هست ولی، دارای شاخه هایی است که همه آن ها به همدیگرمرتبط هستند.نقشه ذهنی نموداری،درختی ا ست.وقتی کلید واژه یا ایده یاموضوعی ذهن را درگیر می کند،این نمودارفعالیت ها ی مربوط به این موارد را  درقا لب اشکا لی که به اشکا ل عنکبوتی معروف است ،نشان می دهد.

نقشه ذهنی ایده های ذهنی را به شیوه بصری وتفکردیداری به نمایش درمی آورد.به اطلاعات ساختار می بخشد .درتحلیل اثربخش،یادآوری مطالب وتولیدایده هایی ناب،به ما کمک بسیاری می کند.

نقشه ذهنی یک روش طبیعی تفکراست که منبع الهام آن ازهمین ساختارهای طبعی برگرفته شده است.

تاریخچه نقشه ذهنی

در این روش تلاش شده با استفاده از مطالعاتی که بر روی ذهن بشر صورت گرفته است، با استفاده از طرح های گرافیکی و تصاویر کارایی مغز را بالاتر برده تا بتوانیم بسیار آسان تر مطالب را در حافظه مان جای دهیم.

اولین بار این متدتوسط تونی بوزان درکشور آمریکا ،ارایه شد.گرچه برخی براین باورند که نقاش معروف داوینچی یا نویسندگانی، درآثار ونقاشی های خود بکارگرفته اند .امّا تونی بوزان  این روش را به جهان شناساندواورا مبدع این روش درجهان می دانند. مایند مپ یکی از اصولی ترین روش ها برای یادگیریست.ویکی از محبوب ترین تکنیک های یادگیری در جهان است. درحال حاضرکشورهای زیادی درجهان ازنقشه ذهنی استفاده می کنند.

برای به خاطر سپاری،درنقشه ذهنی،مغز ا نسان را مورد بررسی قرارداده اند.درادامه به تآثیری که نقشه  ذهنی روی مغزداردووظایف دونیمکره مغز می پردازیم.

وظایف دو نیمکره مغز  و تاثیر نقشه ذهنی درعملکرد آن

گردویی را درنظربگیریم .وقتی ا ین گردو شکسته می شود ،دونیمه مغزگردو را می توانیم ببینیم .مغز انسان بسیار شبیه گردو هست .دونیمه جدا ولی مرتبط به همدیگر.

هرنیمه مغز وظایفی را برعهده دارداین که دونیمکره مغز چه نقشی دریادگیری دارد؟

وچرابرخی افراد حضورذهن خوبی دارند؟

اولین بار راجر روانپزشک آمریکایی دراواخردهه1950،بحت تقسیم بندی مغز به دونیمکره چپ وراست را مطرح کرد.

هردونیمکره وظایفی را برعهده دارند که شناخت این وظایف ،به ما در طرح واجرای نقشه ذهنی کمک می کنند.

برخی ازمهم ترین وظایف نیمکره چپ به شرح ذیل است:

*کنترل حرکات سمت راست بدن

*انجام محاسبات و اعمال ریاضی

*انجام استدلالهای منطقی و تحلیلی

*کنترل قدرت بیان و زبان تکلم

*قابلیت حافظه کوتاه مدت

*پردازش جزئیات

و اما برخی از وظایف نیمکره راست:

*کنترل حرکات سمت چپ بدن

*ایجاد هماهنگی در گفتار و آهنگ کلام

*قابلیت حافظه بلند مدت

*درک موسیقی

*کنترل زبان بدن

*قابلیت انجام حرکات موزون

*استدلال شهودی

*کل نگری

*کنترل برخی از احساسات

*بخاطر سپردن تصاویر

*درک منظور و معانی نهفته

*حفظ تعادل فیزیکی

*قیاس

*خلاقیت

برای داشتن یک زندگی خوب به هردو نیمکره مغزنیازداریم. نیمکره چپ مغزمهارت ما را افزایش می دهد ولی باکیفیتی پایین .نیمکره سمت راست دربخاطرسپردن دایمی مؤثراست .درکنارهم قرارگرفتن واستفاده ازهردونیمکره ،مغز را چا لشی می کشد که دریادگیری مطالب وایده ها تآثیربسزایی داردوشاهدموفقیت های فوق العاده ای درزندگی خواهیم بود.

پژوهشها نشان داده درصورت استفاده ازهردو نیمکرده ،عملکرد ذهن تاپنج برابر افزایش پیداخواهدکرد.

Mind map یا نقشه ذهنی یکی ازبهترین تکنیک های یاد گیری در جهان  است .

دراین روش ازهردو نیمکره استفاده می شود پس، باعث افزایش کارکرد مغز،بهبود خلا قیت،قوی ترشدن حا فظه تصویری وبصری می شود.

ازآنجا که نقشه ذهنی فعالیتی تحلیلی ودرعین حال هنری است .موجب فعال شدن بیشتر مغزو وارتقا عملکردهای شناخیش می شود.این روش تا حدودی هم سرگرم کننده هست.مغزخسته شنده وکیفیت یادگیری را نسبت به روش سنتی  ،بیشتر می کند.

چرا ازنقشه ذهنی استفاده می شود؟

 

به برخی دلایل استفاده از نقشه ذهنی اشاره می گردد:

*یکی ازروش های برتردرجهان.

*ابزارمناسبی برای افزایش قدرت یادگیری.

*آسان کردن،مطالعه محتواهای سنگین وتخصصی .

*افزایش راندمان کار.

*پیداکردن سریع راه حل مسایل.

*افزایش خلاقیت.

*دسته بندی مطالب وموارد مربوط به آن.

*ساده بودن .

*کاستن خستگی مغزباتوجه به نوع طراحی واستفاده ازرنگ های مختلف و…..

 

تونی بوزان دریکی ازتعابیرش درمورد نقشه ذهنی می گوید:

نقشه ذهنی مانند برف پاک کن خودروی شماست که در جاده گلی ،شیشه را پاک می کندوافق دید  شمارا وسعت می بخشد.باباز شدن دید شما،ایده های جدیدی به ذهن شما می رسد.

مکان های مورداستفاده  ازنقشه ذهنی

دانستیم ازنقشه ذهنی برای اهداف متفاوت استفاده می شود.

چندمثال:

درمدرسه :خواندن،افرینش ایده های خلاق درمدارس  ومناسبت ها،کنفرانس وارایه  تحقیق ….

درمحل کار:مدیریت زمان،سازماندهی …

درخانه:برنامه ریزی موضوعی ،برنامه ریزی زندگی ،خرید…

دراجتماع:قرار ملاقات های مهم،رویدادهای اجتماعی……

حتی  اگراهداف چندان مشخص نباشند ،بازهم نقشه ذهنی تآثیرزیادی درموفقیت افراد دارد.

کاربرد نقشه ذهنی  و فواید آن

درنقشه ذهنی تفکردیداری نقش اصلی را ایفا می کند .پس درهرزمینه ای که بتوان تصوری از آن را متصورشد ،میاند مپ کارآیی دارد.

هرشخصی که به فکر توسعه وپیشرفت وبه فکررسیدن به اهداف ،برای متعا لی شدن ومؤثربودن درعالم هستی می باشد ،آموزش این مهارت بسیار ضروری بوده ومحرکی برای خلاقیتش وتزریق شادی به هنگام یادداشت برداری یا مرور  می شود.

نقشه ذهنی درموارد زیرکاربرد دارد:

*پرورش خلاقیت

*تحلیل وبررسی

*مدیریت پروژه

*حل مسآله

*یادگیری

*یادداشت برداری

*مدیریت زمان

*هدفگذاری

*برنامه ریزی

*طوفان فکری

*سخنرانی

*خلاصه نویسی

*تصمیم گیری

دراین قسمت به توضیح مختصری ازچند مورد کاربردهای مایند مپ می پردازیم.

خلاصه نویسی:

یکی از کاربرد های مهم نقشه ذهنی خلاصه نویسی است.

بسیاری از افرادنمی دانند  چقدریک متن را خلاصه بنویسند یا روش خلاصه کردن را هم بلد نیستند ودرپی کسب این مهارت هم نمی روندودرعین حال ،ترس ازفراموشی محتوا دارند.وهمواره این ترس راهمراه خوددارند که خود دلیلی برافزایش حجم خلاصه مطالب است. برای خلاصه کردن متن ومحتوا باید وقت برای مطالعه گذاشته شود واین وقت گذاشتن،باعث صرفنظرکردن عده ای ،ازانجام آن می شود.

نقشه ذهنی را می توان بهترین روش برای خلاصه کردن محتوا دانست.اگرمطالب به این روش دسته بندی شود دریادگیری بسیار مؤثرخواهد بود.به  عنوان مثال ،چند فصل از کتا ب سنگین درچند صفحه .به این روش کشیده می شود امآباید درنظر داشته باشیم که اگر بخواهیم یادگیری را افزایش دهیم ومطا لب را به حافظه بسپاریم ،باید مرورصورت گیردواین رمز موفقیت می باشدومسیریادگیری متحول می شود.

طوفان فکری

هرروز ایده های جدیدی به ذهن افراد خطور می کند ونقشه ذهنی ابزاری برای بارش فکری این ایده ها ست  که  افرادبدون میل به یک قالب فکری خاص ،مفاهیم را به همدیگر مرتبط می کنند.درطوفان فکری یا بارش ذهنی ،ایده های زیادی مطرح شده ودرآخربهترین ومناسب ترین ایده انتخاب می گردد .یک روش خلاقانه برای حل مسایل می باشد.

خلاقیت

همان طورکه  قبلا بیان شده ،نقشه ذهنی خلاقیت راپرورش می دهدوباعث بیان ایده های بیشتری می گردد.رابطه اجزای مختلف را شناسایی کرده وحافظه تصویری  فعالیت  بهتری انجام می دهد،به دلیل استفاده از رنگ ها وتصاویر وشکل های مختلف.

یادداشت برداری

استاددرحال تدریس است وحجم مطالب زیاد،دراینجا یادداشت برداری نکات اصلی ،یکی ازتکنیک های قوی درنقشه ذهنی است.

تصمیم گیری

گزینه های مختلفی پیش روی شما ،درکار وفعالیت های روزانه است وشما اگرطرح ونقشه برای انتخاب بهترنداشته باشید ،قطعا به موفقیت مورد نظر نخواهید رسید یا درصد موفقیت شما کاهش می یابد.نقشه ذهنی کمک می کند باتوجه به نقاط منفی ومثبت وعواملی که درتصمیم گیری شما دخیل است ،بهترین تصمیم را اتخاذ کنید.

هدف گذاری

برای همه اهداف بزرگ وکوچک می شود نقشه ذهنی داشت.راه های رسیدن به این اهداف ومراحلی که باید سپری شود تا به آن ها برسید را پیش بینی کنیدوباداشتن برنامه ریزی مناسب بااستفاده از نقشه ذهنی،  درصورتی که بامشکلی مواجه شدید مسایل بهترحل می شود.

درحال حاضرسازمان ها وشرکت های  بسیار بزرگ درجهان ازنقشه ذهنی استفاده می کنند.

ضرورت ترسیم نقشه ذهنی

صفحات نوشته  شده ای به شما می دهندتامطالعه کنید ودرزمان کم درباره موضوع اصلی که درصفحه ذکرشده، صحبت کنید.شما باید متن را ازاول بخوانید تا به موضوع اصلی پی ببرید وصحبت کنید .وممکن است به مفهوم اصلی متون نوشته شده پی نبرید ودارای قواعد خاص وگرامر ونکات دیگری باشد که باتوجه زمان محدودی که دراختیارتان قرارگرفته،انجام این کاروامادگی برای صحبت سخت باشد.

حال صفحه ای دیگردراختیار شما قرارمی دهند که موضوع اصلی ومطا لب وسرفصل های مهم موضوع درآن به وضوح وبااستفاده از اشکال وتصاویر کشیده شده است.

کدام گزینه شما را به هدف می رساند که بهتر وبا آمادگی بیشتری سخنرانی کرده وجلسه را باکیفیت خیلی خوب به پایان برسانید؟

قطعا مورد دوم.

ترسیم مایندمپ ونقشه ذهنی دراینجا ضرورت درفعالیت ها جوامع را به نمایش میگذراد وقابل لمس تر است.

مزایای نقشه ذهنی

*کمک به دیدن یک تصویر بزرگتر.

*کمک به تمرکز داشتن برموضوعات کلیدی وصرفه جویی دروقت.

*افزایش توانایی مادرحفظ وبه یادآوردن اطلاعات.

*کمک به روشن وواضح شدن ذهن.

*فراهم کردن نقشه های بصری که برای ارایه و گزارش مناسب هستند.

*به دست آوردن ایده های جدیددرموضوعات پیچیده……

نکات مهم در ترسیم نقشه ذهنی

به دونکته مهم ازبین نکاتی که درترسیم نقشه ذهنی ،بهتر است رعایت شود  اشا ره می کنیم:

استفاده ازرنگ ها،اولین وشاید مهم ترین نکته درمورد نقشه کشی ذهنی است ویکی ازدلایل محبوبیت نقشه ذهنی بین افراد ،بهره بردن ازرنگ هادرطراحی نقشه ذهنی می باشد.وتحقیقات متعدددنشان داده است که استفاده ازرنگ ها به ا فزایش یادگیری کمک می کند.

نکته دوم،کلید واژه به صورت مختصرومفید باشد.درنقشه  ذهنی میخواهیم اطلاعات زیادی را به شکل عنکبوتی وتاحد امکان مختصر درصفحه کاغذبگنجانیم تادرمرورمطا لب وقت کمتری ازما گرفته شود ویادگیری مؤثرتری اتفاق بیفت.نوشتن متون زیاد ،نقشه را شلوغ می کند.

توصیه های تونی بوزان برای بهتر شدن نقشه های ذهنی

*در انتخاب کلمات دقیق باشید. یک یا دو یا چند کلمه قرار است جایگزین مطلبی شود که در حالت عادی در قالب یک یا چند پاراگراف ثبت می‌شد

*مطمئن شوید که کلمات شما، مفهومی را که مد نظر دارید منتقل می‌کنند و بعداً اگر به نقشه ذهنی مراجعه کنید، مفاهیم را به خوبی به یاد می‌آورید.

*از ترسیم خط و خطوط و نقا شی و سایر ا بزارهای بصری هم استفاده کنید. حتی استفاده از آیکون‌های ساده هم نقشه ذهنی شما را دوست داشتنی‌تر و قابل فهم‌تر می‌کند.

*تلاش کنید نوشته هایتان همه با یک رنگ و در یک اندازه نباشندو بر اساس اهمیت موضوعات و دسته بندی‌ها، از رنگها و ابعاد مختلف استفاده کنید.

*هنگام ترسیم مایند مپ، از همان ابتدا فضا را به اندازه کا فی باز در نظر بگیرید تا بعداً مجبور نشوید در میانه‌ی کار، کاغذ را عوض کنید و یا هنگام استفاده از نرم ا فزا ر، درگیر تغییر چیدمان شوید.

برای ترسیم نقشه ذهنی ازنرم ا فزارهای مختلفی هم استفاده می شود  ولی آسان ترین راه برای ترسیم نقشه استفاده از خودکار ومدادبا رنگ های مختلف است که دراختیار همه قراردارد.

توجه:

استفاده ازروش نقشه ذهنی برای مطالبی است که قابل سازما ندهی باشند.وسعی گردددخطوط به صورت مستقیم رسم نشوند که باعث خستگی ذهن می شوند

ویژگی و نحوه رسم نقشه ذهنی

نقشه های ذهنی باتوجه به موضوعات  مختلف ،متفاوت هستند. ولی درهمه نقشه های ذهنی ، جهت حرکت ایده ازطرفین مرکز اصلی می باشد واین محرک بودن باعث شکوفاشدن وخلاقیت ذهن می گردد.

نقشه های ذهنی یادداشت برداری تصویری هستند وموضوع اصلی درکاغذ سفیدی که به صورت افقی  است،ترسیم می شود.

به گفته تونی بوزان هر نقشه ذهنی شامل ۴ ویژگی مهم است که عبارتند ا ز:

1.درزمان طراحی نقشه ذهنی موضوع اصلی دروسط کاغذ قرارگیرد.

2.ویژگی ها ومطالب مهم واصلی مربوط به موضوع توسط شاخه هایی ازآن به اطراف منشعب می شوند.

3.کلمات کلیدی واصلی برروی هرشاخه نوشته می شوندونیازی به نوشتن جزییات نیست.

4.نقشه ذهنی باید طرحی گره ای داشته باشد وارتباط بین مطالب مشخص شده باشد ورسم گردد.

سخن پایانی

دانستیم که نقشه کشی ذهنی یک روش بسیار مفید برای همه افرادی است که تمایل دارند  اطلاعات زیادی را تنها در یک برگ کاغذ دسته بندی و خلاصه کنند.

نویسنده مقاله:

خانم سوری رمضان پور